Diagnose

Polymyalgia revmatika og kjempecellearteritt (KCA), nynorsk

Polymyalgia revmatika og kjempecellearteritt (KCA) er to revmatiske sjukdommar som liknar kvarandre og som kan vere tilstades samstundes. Polymyalgia revmatika er prega av muskelsmerte i skuldrer og bekkenområdet, medan kjempecellearteritt er ein betennelse i blodårane i tinningen som kan gje smerter i hovudet og tinning. Kjempecellearteritt kan også førekome i andre blodkar i kroppen.

Ein meiner at polymyalgia revmatika og kjempecellearteritt kan vere ulike former for den same sjukdommen. Kjempecellearteritt har mange av dei same symptoma som polymyalgia revmatika.

Dei mest typiske kjenneteikna ved polymyalgia revmatika er verk i begge skuldrer eller begge hofter, eller i både skuldrer og hofter, samt plagsam følelse av at heile kroppen er stiv i minst ein time om morgonen. Stivheita kan vere så ille at mange kan ha problem med å komme seg ut av senga, kle på seg, og løfte armane over hovudet. Nokre får også lett betennelsar i andre ledd, som for eksempel hender, kne eller anklar. Det er også vanleg med teikn på generell sjukdom, som at mange kjenner seg trøyt og slapp, og har feber. Ved blodprøvetaking finn ein ofte høg senking. Symptoma blir raskt betre under behandling med Prednisolon.

Dei vanlegaste symptoma ved kjempecellearteritt er smerter i hovudet og tinning, tyggesmerter, og synsforstyrringar (dobbeltsyn, tåkesyn, skygge i synsfeltet eller forbigåande synstap hos opptil 20%). Omkring 5% kan få eit varig synstap. Nokre kan få betennelse i andre blodårer i hovudet eller armane. Derfor er temporalisarteritt rekna som ein meir alvorleg sjukdom enn polymyalgia revmatika.

Om sjukdommane

Polymyalgia revmatika/temporalisarteritt oppstår nesten alltid etter fylte 50 år.
Kvinner blir ramma dobbelt så ofte som menn. Nye tilfelle av polymyalgia revmatika oppstår hos ca. 50-55 /100.000 personer per år (noen oppgir høgare tall). Kjempecellearteritt er noko sjeldnare (ca. 25 per 100.000 per år).
Begge sjukdommane blir vanlegare desto eldre ein blir, og har også blitt hyppigare dei seinare år. Polymyalgia revmatika og kjempecellearteritt er vanlegare i Skandinavia enn i andre delar av verden.
Utviklinga av sjukdommen skjer gjerne i løpet av veker til månader.

Utredning

Fastsetting av diagnose

Plymyalgia revmatika-diagnosen blir i all hovudsak stilt på grunnlag av sjukehistoria og fråvær av andre sjukdommar som kan gi liknande symptom.

Typisk sjukehistorie er:

Sjukdomsstart etter 50 år og plager i meir enn 2 veker
Verk/smerte i begge skuldrer eller begge hofter - eller i både skuldrer og hofter
Morgonstivleik som varar meir enn 45 minutt
Høg senking eller andre teikn på betennelse i kroppen

Diagnosen kjempecellearteritt blir oftast stillt på bakgrunn av symptom og blodprøvar, kombinert med vevsprøve og/ eller ultralydundersøking. Ein er forsiktig med å sette diagnose når det ikkje ligg føre positive funn ved vevsprøve eller ultralyd.

Symptom og funn

Sjukdomsstart etter 50 år.
Nyleg oppstått lokalisert hovudverk (hovudpine)
Akutte synsforstyrringar
Tyggesmerter
Feber, allmennsymptom eller nedsett blodprosent som ikkje kan forklarast på anna måte.
Øm tinningpulsåre ved trykk (berøring) og/eller redusert puls i blodåra.
Høg senking.
Positiv vevsprøve frå tinningpulsåra (som viser betennelse med spesielle kjempeceller) Prøven blir tatt ved eit lite kirurgisk inngrep i lokalbedøving.
Ultralydfunn med hevelse (ødem) i den betente blodåreveggen, såkalla haloteikn.

Behandling

Prednisolon blir brukt ved begge sjukdommar for å dempe betennelsen. Ofte ser ein ei dramatisk forbetring av tilstanden allereie få timar etter at behandlinga er starta.

Prednisolondosen må reduserast gradvis over tid, og det er svært viktig å følgje nedtrappinga som legen har forordna for å unngå alvorlege biverknader. Det er vanleg at behandlinga varar minst eitt 1 år ved polymyalgia revmatika og minst to år ved kjempecellearteritt. Nokon treng behandling med låge dosar (5-10 mg) i mange år, fordi plagene kjem att kvar gong ein stoppar med medisinen. Det er viktig å kontakte lege straks ved aukande hovudverk eller synsvanskar.
Bruk av kortison over lang tid aukar risikoen for å få beinskjørheit. Det er viktig med dagleg tilskot av kalsium og vitamin D (f.eks. Calcigran®). Medisin mot beinskjørhet kan vere naudsynt. Prednisolon kan auke risiko for diabetes og blodsukker skal kontrollerast ved høge dosar.

Oppfølging

Pasientar med Polymyalgia revmatika kan gå til kontroll hos allmennlege/fastlege. Pasientar med kjempecellearteritt blir tatt hand om av spesialist på sjukehus.